طراحی معماری و ارگونومی
در طول جنگ جهانی دوم، زمانی که فن آوری و علوم انسانی برای اولین بار به طور منظم با روشی هماهنگ مورد استفاده قرار گرفتند. علم ارگونومی به عنوان تخصصی شناخته شده پیشرفت کرد.
فیزیولوژیست ها، روانشناسان، انسان شناسان، پزشکان، متخصصین علوم کار و مهندسین، همگی متوجه مشکلات ناشی از عملکرد تجهیزات پیچیده نظامی شدند.
در ایالت متحده امریکا، اغلب از عبارت مهندسی عوامل انسانی استفاده می شود. در تعریفی دیگر می توان گفت که هدف ارگونومی طراحی وسایل سیستم های فنی و وظایف برای افزایش و بهبود ایمنی بهداشت و سلامت و راحتی کارایی انسان است.
ارگونومی در طراحی شرایط روزمره زندگی انسان را محور قرار می دهد. ارگونومی با توجه به توانایی جسمی، روانی و همچنین محدودیت های انسانی از پدید آمدن محیط کار با شرایط زندگی ناامن، ناسالم، ناراحت و یا غیر مفید جلوگیری می کند. دانش ارگونومی از رشته های گوناگون از علوم انسانی و فنی حاصل شده است.
که عبارت است از آنتروپومتری، بیومکانیک، فیزیولوژی، روانشناسی، مهندسی مکانیک، طراحی صنعتی، تکنولوژی ارتباطات، مدیریت صنعتی و مهندسی معماری. در این علم اطلاعات مربوطه از روش ها و فنون خاصی استفاده می شود. علم ارگونومی به دلیل شیوه میان رشته ای و ماهیت کاربردی خود با سایر علوم تفاوت دارد.
ارگونومی در طراحی معماری شهری
جایی برای نشستن، تقریبا یک جز ثابت در طراحی فضاهای عمومی شهر به شمار می رود؛ چه این فضا اتوبوس یا مترو باشد و قرار باشد دقایقی پذیرای مسافران خسته باشد.
چه پیاده رو یا پارک و بوستانی در گوشه ای از شهر. در هر حال طراحان این فضاها همواره برای نشستن عابران، مسافران یا کاربران این فضا در نظر می گیرند.
درست است که تجهیزات و مبلمان شهری علاوه بر ایجاد فضاهایی آرام و دلپذیر، می تواند بر زیبایی و چشم نواز بودن محیط پیرامون خود بیفزاید.
اما متاسفانه اکثر این نشستگاه ها اهداف زیبایی شناسی و تزئینی دارند و کمتر به راحتی آن ها و تطابقشان با اصول ارگونومی (به کاربردن اطلاعات علمی درباره انسان در طراحی اشیاء، نظام ها و محیط های مورد استفاده انسان) فکر شده است.
طراحی محوطه ویلا
حالت نشستن فوق العاده مهم است چون در حال نشسته فشار زیادی به کر وارد می شود و این فشار حتی بیشتر از وقتی است که فرد می ایستد. بنابراین صتدلی و نیمکتی برای نشستن مناسب است که ارتفاعش متناسب با قد و استیل بدنی افراد قابل تنظیم باشد.
گروه معماری مهندس متینه درویشیان اغلب صندلی هایی که در محوطه سازی های ویلایی و شهری به کار می روند را غیر استاندارد می داند. از این رو بر این باور هستیم که در هنگام نشستن در صندلی بهتر است از زیرپایی استفاده شود تا ران پا با نشیمنگان زاویه ای 10 تا 15 درجه بسازد.
طراحی معماری ویلا
طراحان معمار ما هم در طراحی محوطه ویلا و هم در طراحی فضای شهری به طراحی صندلی ها و محیط هایی راحت برای انسان پرداخته اند که هم بتوان به مدت زمان طولانی روی آن نشست و در نتیجه فشار کمتری به ستون فقرات و کمر بیاید.
زاویه پشتی صندلی از دیگر نکاتی هست که در طراحی محوطه ویلا یا محوطه سازی به آن توجه می کنیم و می دانیم پشتی صندلی زاویه ای حدود 110 تا 120 درجه می بایست داشته باشد.
اما اکثر همکاران طراح ما این ریز بینی ها را در طراحی های ویلا انجام نمی دهند و این امر باعث می شود صندلی ها و نشیمنگاه های موجود هم در فضای شهری و هم در فضای ویلایی خسته کننده باشند.
اما آیا برای مبلمان شهری و محوطه ویلای اختصاصی در نظر گرفتن چنین استاندارد هایی مقرون به صرفه و معقول است؟ در مبلمان شهری جواب مسلما منفی می باشد. زیرا با توجه به اینکه در فضاهای عمومی این انتظار وجود ندارد که ارتفاع نیمکت ها قابل تنظیم باشد.
اما دست کم استاندارد هایی رعایت می شود. که با توجه به در نظر گرفتن میانگین قد افراد یک شهر ارتفاع و پهنا و دیگر مشخصات یک صندلی برای فضای عمومی طراحی شود.
در کشور ما با توجه به اینکه ما آمار و اطلاعات دقیقی از مشخصات ظاهری افراد جامعه ندارین به درستی این طراحی ها صورت نمی گیرد و این حداقل استاندارد هم در بسیاری از طراحی ها در نظر گرفته نمی شود.
اما در محوطه سازی یک ویلا چه به سبک معماری مدرن باشد. چه به سبک کلاسیک به دلیل اختصاصی بودن فضای موجود می توان طراحی محوطه ویلا از جمله صندلی و آلاچیق ها و فضای بازی بچه ها و بزرگسالان را بر اساس استاندارد های بسیار روز دنیا طراحی نمود.
دخل و تصرف مهندس معمار در اشکال طبیعی
اگر به این پرسش جواب مثبت دهیم، در آن صورت با این مسئله روبرو می شویم که عمل هنرمند معمار که میان ما و طبیعت حائل می شود چیست؟ اگر هنر چیزی جز ضبط ظواهر طبیعت نباشد.
نزدیک ترین تقلید طبیعت بهترین اثر هنری خواهد بود. حقیقت این است که در همه دوران های معماری اصیل، فرق میان واقعیت و هنر (که همان صور خیال انسان است) معلوم بوده است.
امور واقعی همان امور غیر مخیل است و الهامی در آن سرشته نیست.به زبان ساده می توان گفت که هنرمند در تصویر طبیعت نمی خواهد که ظواهر مرئی آن موضوع را توضیف کند. بلکه می خواهد چیزی بیشتر درباره آن به ما بگوید.
این چیز ممکن است مشاهده احساس باشد. که میان ما و هنرمند معمار مشتر است. ولیکن این چیز اغلب اوقات کشف تازه ای است که هنرمند میل دارد آن را به اطلاع ما برساند و هر چه آن کشف تازه تر باشد. ارزش هنرمند معمار در نظر ما بیشتر است.
سبک اصیل در طراحی معماری
در یک سبک اصیل، هنرمند معمار کیفیات عالی را در سرچشمه اولیه هنر یعنی طبیعت می جوید. بدین ترتیب چیزهایی که در نظر اول در دیده مردم عادی بی اهمیت جلوه می کنند.
بدست معماران حرفه ای، شکل و معنی می گیرند. در حقیقت مهندسان معمار و طراحان ویلاهای لوکس قسمت تازه ای از جهان نادیده را برای ما ظاهر می کنند و به وجود می آورند.
آنچه مهم است این است که معمار خلاق نباید در پی تقلید خالص از طبیعت باشد و نباید بخواهد که دیگران هم، دنیا را از دید او ببینند. بلکه باید او مانند آیینه ای باشد که آنچه را که بر روح و احساس او اثر گذاشته اند، منعکس کند.
البته باید گفت که در بسیاری موارد، هر چند هنر در ظاهر از فرم های طبیعی فاصله می گیرد و حتی شکل کاملا هندسی پیدا می کند ولی این اشکال خود منتزع از واقعیت بوده نمایشگر جنبه هایی کلی از جهان هستی و روابط و مفاهیم موجود در آن است. از جمله زمینه های انعکاس طبیعت در هنر، استخراج تناسبات موجود در طبیعت و بکارگیری آن در آثار و به خصوص معماری است.
یونانیان عصر کلاسیک از تناسبات، یک واقعیت زیبایی شناختی ایجاد کردند. در عصر گوتیک عدم توجه به تناسب ظاهری قوت بیشتری داشت و روند حرکت معماری از فرم های هندسی به فرم های ساختمانی مشابه با فرم های حیوانی و انسانی بود.
هنر معماری در قرن اخیر
در قرن اخیر مطالعه تناسب با دیدی تاریخی و تحت عنوان نظریه های تناسب، توسط پژوهندگانی چون پانوفسکی و کورو دنبال شد. معماری مدرن نیز مجددا مطالعاتی در باب تناسبات طلایی به علل آورد تا برای روابط بین فرم ها، قوانین جامع و معتبری کشف کند.
هنر معماری تا قبل از عصر جدید حتی در قالب هندسی خود پیوند با طبیعت را از دست نداد. تنها در عصر جدید بود که نوعی هنر غیر تصویری به عنوان سبکی جداگانه و منسجم تکوین یافت که سیاق سبک های زمانه سر جنگ داشت.
این جنبش جدید یعنی «هنر انتزاعی»، هنری است جدای از طبیعت و در پی خلق صورتی خالص با اساسی که از اجزای مشهود و ملموس منتزع شده باشد. این واقع نمایی و انتزاع در قالب فرم های ارگانیک، آزاد و هندسی در سراسر تاریخ هنر جریان دارد.
البته با گسترش تمدن و در هم شدن اقوام، این شیوه های هنری گوناگون در هم می آمیزند. هم فرم های هندسی و هم فرم های ارگانیک، چه در دوره ما قبل تاریخ و چه در عصر تاریخ، بارها با تمام خلوص اصلی خود ظاهر می شوند.
انعکاس طبیعت در معماری
نگاه طراح معمار به پدیده های پیرامونی خود، نگاه کردن مشتاقانه به جهان و اجزای آن است. او با این نگاه تلاش می کند تا ساختار و زیر بنای آنچه را که می بیند و روابط منظم پدیده ها را کشف کند و مفاهیم پشت پرده واقعایت را آشکار سازد.
گاه می بینیم که معماران و طراحان ویلا به اشیاء پیش پا افتاده ارزش می بخشند و اشیا پیش پا افتاده و معمولی به دیده ی یک طراح معمار اصیل و خلاق معاصر پر اهمیت می نماید.
به راست کار مهندسان معمار از جهات بسیار به کار مخترعین و مکتشفین شبیه است. معماران در جست و جوی یافتن تازه هایی در جهان هستی هستند. طراحی ویلا از دنیای احساس مایه می گیرد. یک مهندس معمار خلاق نه در پی تقلید طبیعت است و نه می خواهد دیگران دنیا را از دید وی ببینند.
عمل یک طراح کشف ترکیبات، صور و مفاهیم جدید برای ساخت تصورات هر چه بیشتر دنیای احساسی کارفرمایان است. زیبایی طبیعت چیزی است بدیهی و بی نیاز از هر گونه اثبات.
بر انسان تاثیری عمیق می نهد و به عنوان محرک نیرومند هنر به شمار می رود. یک طراح ویلا مدرن یا کلاسیک در اثر تماس با طبیعت، نسبت به زیبایی آن بی نهایت حساس می شود.
البته طبیعت، همانگونه که عواطف مثبتی در انسان پدید می آورد، موجب عواطف بسیار منفی در او نیز هست همچون جنگلی که چهره مخوف خود را آشکار می کند.
در حیطه هنر معماری و هنرهای وابسته به آن نیز به فراوانی به نقش عناصر طبیعی مواجه می شویم که در ادامه توضیح داده خواهد شد.